پاچنبری یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی پا است که معمولاً در بدو تولد تشخیص داده می‌شود. این وضعیت باعث می‌شود پای نوزاد به سمت داخل یا پایین چرخیده باشد که می‌تواند راه رفتن طبیعی را مختل کند. اگرچه علت دقیق پاچنبری هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است، اما با درمان‌های به‌موقع و مناسب، اکثر افراد می‌توانند زندگی فعالی داشته باشند.
پا چنبری (Clubfoot) نوعی ناهنجاری مادرزادی پا است که در آن مچ پا و کف پا از حالت طبیعی خارج شده و به سمت داخل چرخش پیدا می‌کنند. این وضعیت می‌تواند یک یا هر دو پا را درگیر کند.
پاچنبری را می‌توان به دو نوع کلی تقسیم کرد:
۱. پاچنبری ساختاری: در این نوع، ساختار استخوان‌ها و بافت‌های نرم پا به‌طور غیرطبیعی شکل گرفته‌اند. این حالت معمولاً نیاز به درمان‌های طولانی‌مدت و حتی جراحی دارد.
۲. پاچنبری وضعیتی: این نوع پاچنبری ناشی از وضعیت قرارگیری غیرطبیعی جنین در رحم است و معمولاً خفیف‌تر از نوع ساختاری می‌باشد. در بسیاری از موارد، این وضعیت با انجام تمرینات کششی و درمان‌های ساده بهبود می‌یابد.
علل پاچنبری
پا چنبری یک وضعیت پیچیده است که معمولاً به دلایل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی رخ می‌دهد. گرچه علت دقیق پاچنبری هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است، اما برخی فرضیه‌ها به نقش عوامل ژنتیکی اشاره دارند. به این معنا که اگر یکی از والدین یا اعضای نزدیک خانواده دچار این ناهنجاری باشند، احتمال بروز آن در نوزاد نیز افزایش پیدا می‌کند.
عوامل محیطی نیز می‌توانند در ایجاد پاچنبری مؤثر باشند. برای مثال، رشد غیرطبیعی جنین در رحم، کمبود مایع آمنیوتیک یا فشار زیاد در رحم ممکن است بر شکل‌گیری طبیعی پا تأثیر بگذارند. در برخی موارد، این مشکل با بیماری‌های دیگر مانند اختلالات عصبی-عضلانی یا سندرم‌های مادرزادی همراه است.
در حالی که پا چنبری معمولاً به عنوان یک ناهنجاری مستقل ظاهر می‌شود، گاهی با عوامل پیچیده‌تری همراه است که نیاز به بررسی‌های دقیق‌تری دارد.
علائم پاچنبری
پا چنبری معمولاً در بدو تولد قابل تشخیص است. پزشکان معمولاً با یک معاینه ساده فیزیکی می‌توانند این وضعیت را شناسایی کنند.
از بارزترین علائم پا چنبری می‌توان به چرخش غیرطبیعی مچ و کف پا اشاره کرد. در این حالت، پای کودک به سمت داخل و پایین متمایل می‌شود. همچنین، ممکن است عضلات ساق پا کوچک‌تر از حالت عادی به نظر برسند و پا نیز کمی کوتاه‌تر باشد. این تغییرات باعث می‌شود که هنگام ایستادن یا راه رفتن، کودک وزن خود را به‌طور غیرطبیعی روی پاهایش بیندازد.
در موارد شدیدتر، پوست پا نیز ممکن است دچار چین‌خوردگی غیرطبیعی شود. اگر پاچنبری درمان نشود، کودک نمی‌تواند به‌طور طبیعی راه برود و به‌مرور زمان مشکلات دیگری مانند درد مزمن و تغییر شکل مفاصل زانو و لگن ایجاد خواهد شد.
تشخیص پاچنبری
تشخیص پاچنبری معمولاً در زمان تولد یا حتی قبل از تولد با استفاده از سونوگرافی امکان‌پذیر است. در بسیاری از موارد، پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و به موقعیت غیرطبیعی پا توجه می‌کند.
تصویربرداری‌های پیش از تولد، مانند سونوگرافی در هفته‌های دوم و سوم بارداری، به پزشکان کمک می‌کند تا احتمال پاچنبری را تشخیص دهند. البته در برخی موارد، تشخیص دقیق تا زمان تولد امکان‌پذیر نیست. پس از تولد، پزشک با بررسی وضعیت استخوان‌ها، عضلات و مفاصل پا، میزان شدت مشکل را مشخص می‌کند.
برای ارزیابی دقیق‌تر، ممکن است از عکس‌برداری با اشعه ایکس استفاده شود. این روش کمک می‌کند تا میزان تغییرات در استخوان‌های پا مشخص شود و برنامه درمانی مناسب‌تری برای کودک در نظر گرفته شود.
درمان پاچنبری
درمان پا چنبری باید در سریع‌ترین زمان ممکن آغاز شود تا از بروز مشکلات جدی در آینده جلوگیری شود. هرچه درمان زودتر شروع شود، احتمال موفقیت آن بیشتر خواهد بود.
– روش پونستی: یکی از رایج ترین روش‌های درمان پاچنبری، روش پونستی است که شامل مراحل متوالی گچ‌گیری پا می‌شود. در این روش، پزشک به‌آرامی پای کودک را در موقعیت بهتری قرار می‌دهد و سپس آن را گچ می‌گیرد. این مراحل به‌طور هفتگی تکرار می‌شوند تا شکل پای کودک به حالت طبیعی نزدیک‌تر شود. در پایان این فرآیند، ممکن است نیاز به یک عمل کوچک برای آزادسازی تاندون آشیل باشد.
– فیزیوتراپی: پس از گچ‌گیری، انجام فیزیوتراپی برای تقویت عضلات و بهبود حرکت پا ضروری است. تمرینات کششی به کودک کمک می‌کند تا بتواند به‌راحتی راه برود و وزن خود را به‌طور طبیعی روی پاهایش بیندازد.
– کفش‌های مخصوص و بریس ها: پس از اصلاح اولیه پا، استفاده از کفش‌های مخصوص و بریس‌ها برای حفظ موقعیت اصلاح‌شده بسیار مهم است. این ابزارها باید تا سنین ۳ تا ۵ سالگی به‌طور منظم استفاده شوند تا از بازگشت پاچنبری جلوگیری شود.
– جراحی: در موارد شدید یا زمانی که روش‌های غیرجراحی موفقیت‌آمیز نباشند، ممکن است نیاز به عمل جراحی باشد. در این روش، پزشک با ترمیم تاندون‌ها، رباط‌ها و استخوان‌های پا، موقعیت آن‌ها را بهبود می‌بخشد.
زندگی با پاچنبری
با درمان مناسب و به موقع، اکثر کودکانی که دچار پاچنبری هستند می‌توانند زندگی کاملاً عادی و فعالی داشته باشند. درمان‌های مدرن، مانند روش پونستی، میزان موفقیت بسیار بالایی دارند و به کودکان کمک می‌کنند تا بدون محدودیت در فعالیت‌های روزمره خود شرکت کنند.
نکته مهم در مدیریت پا چنبری، پیگیری مداوم و همکاری والدین با تیم درمانی است. والدین باید مراقب باشند که کودک به‌طور منظم از کفش‌های مخصوص و بریس‌ها استفاده کند و تمرینات تجویز‌شده توسط فیزیوتراپیست را به‌طور کامل انجام دهد.
پاچنبری یک ناهنجاری قابل درمان است که در صورت تشخیص و مداخله به‌موقع، می‌توان از بروز مشکلات جدی در آینده جلوگیری کرد. امروزه روش‌های درمانی مؤثری مانند گچ‌گیری پونستی، فیزیوتراپی و جراحی وجود دارند که به کودکان کمک می‌کنند تا پاهای خود را به وضعیت طبیعی بازگردانند.
با آگاهی و توجه بیشتر والدین و همکاری با تیم درمانی، می‌توان کیفیت زندگی کودکان مبتلا به پاچنبری را بهبود بخشید و آینده‌ای روشن و بدون محدودیت را برای آن‌ها رقم زد.
منابع:
۱. Ponseti IV. Congenital Clubfoot: Fundamentals of Treatment. Oxford University Press, 1996.
۲. Dobbs MB, Gurnett CA. Update on Clubfoot: Etiology and Treatment. Clinical Orthopaedics and Related Research, 2009.
۳. Mayo Clinic. Clubfoot – Symptoms and Causes. Accessed 2023.
۴. WHO Guidelines on Early Diagnosis and Management of Clubfoot, 2020.