آرتروز زانو چیست؟ علت ، علائم و درمان

آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین بیماری ‌های مفصلی مزمن است که منجر به تحلیل رفتن تدریجی غضروف مفصل زانو می‌شود. غضروف زانو بافتی نرم و لغزنده است که سر استخوان‌ ها را پوشانده و باعث حرکت نرم و بدون اصطکاک مفصل می‌شود. با تخریب این غضروف، استخوان‌ها به یکدیگر ساییده می‌شوند و درد، التهاب و کاهش تحرک ایجاد می‌شود. این بیماری به ‌ویژه در سنین بالا شایع‌تر است و می‌تواند تأثیر قابل ‌توجهی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد. در موارد پیشرفته، آرتروز زانو ممکن است منجر به ناتوانی حرکتی و نیاز به جراحی تعویض مفصل شود.

علائم آرتروز زانو

علائم آرتروز زانو به‌تدریج ظاهر می‌شوند و شدت آن‌ها با گذشت زمان افزایش می‌یابد. مهم‌ترین نشانه‌های این بیماری عبارت‌اند از:
• درد زانو: ابتدا هنگام انجام فعالیت‌هایی مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله یا ایستادن طولانی ظاهر می‌شود و با پیشرفت بیماری، ممکن است در حالت استراحت نیز وجود داشته باشد.
• خشکی مفصل: به‌خصوص پس از خواب یا نشستن طولانی‌مدت.
• تورم: به دلیل التهاب بافت‌های اطراف مفصل.
• کاهش دامنه حرکتی: خم و صاف کردن کامل زانو دشوار می‌شود.
• صدای تق‌تق یا سایش در زانو هنگام حرکت.
• تغییر شکل مفصل: در مراحل پیشرفته، مفصل ممکن است دچار تغییر شکل شود و فرم طبیعی خود را از دست بدهد.
تشخیص زودهنگام آرتروز زانو بسیار مهم است، زیرا با درمان مناسب می‌توان از پیشرفت سریع بیماری جلوگیری کرد و علائم را کنترل نمود.

چه افرادی به آرتروز زانو مبتلا می‌شوند؟

برخی افراد بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند. عوامل خطر شناخته‌شده شامل موارد زیر است:
• افزایش سن: با بالا رفتن سن، غضروف‌ها به‌طور طبیعی فرسوده می‌شوند.
• جنسیت: زنان، به‌ویژه پس از یائسگی، بیشتر از مردان در معرض آرتروز قرار دارند. تغییرات هورمونی مانند کاهش استروژن نقش مهمی دارد.
• اضافه‌وزن: وزن اضافی فشار بیشتری بر مفاصل زانو وارد می‌کند و باعث سرعت گرفتن تحلیل غضروف می‌شود.
• ورزش یا فعالیت‌های تکراری: مشاغل یا ورزش‌هایی که بار مکانیکی زیادی به زانو وارد می‌کنند، احتمال بروز آرتروز را افزایش می‌دهند.
• سابقه خانوادگی: وجود سابقه ژنتیکی آرتروز در خانواده، احتمال ابتلا را بیشتر می‌کند.
• آسیب‌های زانو: شکستگی، کشیدگی یا ضربه‌های شدید قبلی می‌توانند زمینه‌ساز آرتروز باشند.

مراحل آرتروز زانو

در کل آرتروز زانو از چهار مرحله تشکیل شده است ، که سیر پیشرونده آن از ۱ تا ۴ می باشد.
در مرحله اول درد مختصر در زانو و تغییرات رادیولوژی و گرافیکی مشاهده نمی‌شود.
در مرحله دوم ، شدت درد بیشتر شده و کاهش فاصله مفصلی و مشکلاتی از این قبیل که در گریدهای بعدی است در این قسمت دیده نمی شود.
گرید یک و دو را کاملاً می توان به صورت کانسرواتیو درمان نمود که این درمان به صورت ورزش هایی که به بیمار داده می شود و یک سری داروها و فیزیوتراپی می باشد.
در گرید ۳ و ۴ قضیه جدی‌تر می شود و باید جلوی آن را تا آنجایی که می شود به عنوان پروفیلاکسی گرفت تا پیشرفت نکرده و به مرحله تعویض مفصل زانو نرسد.
در این مرحله به بیمار توصیه می شود که سبک زندگی خود را تغییر داده و کارهایی مانند از پله پایین رفتن ، چهار زانو یا دو زانو نشستن ، استفاده از دستشویی ایرانی ( سرویس بهداشتی فرنگی ، در اصل ایرانی است که به اشتباه به فرنگی شهرت یافته است ) و کارهایی که به طور کلی در آن زمان انجام داده است را تغییر دهد و با تقویت عضلات کوادری سپس (Quadriceps) چهار سر زانو باعث شود که فاصله مفصلی کاهش پیدا کند.
در گرید ۳ و ۴ در ۹۰ درصد موارد کاهش سطح و فاصله مفصلی مشاهده می شود، در ۸۵ درصد موارد استئوفیت یا زائده های استخوانی و در ۳۰ درصد موارد کیست های مینیسک مشاهده می شود در اواخر گرید ۳ یا ۴ بحث جراحی پیش می آید که کاملاً بستگی به سن بیمار دارد.
اگر انحراف شدید باشد می توان با رفع دفورمیتی و انحرافی که بیمار دارد در سنین پایین تر، جلوی آرتروز را گرفت و جراحی را دو مرحله ای نمود.

ابتدا انحرافی که به سمت مدیال زانو ایجاد شده است را رفع نموده و در مرحله بعد تعویض مفصل زانو را در سنین بالاتر انجام داد.
در کل سعی می شود سن مریض بالای پنجاه و هفت تا پنجاه و هشت سال باشد تا به خاطر محدودیت عمر مفاصل مصنوعی که حدودا ۲۰ الی ۲۵ سال سن تقریبی تداوم آنها است و بسته به نحوه استفاده از مفصل مصنوعی توسط بیمار دارد بتوان حداکثر استفاده را از مفصل نمود و تا سنین بالاتر مجبور به ریویژن شود یا همان مفصل را تا آخر عمر استفاده کند.

تزریق ژل در زانو برای آرتروز

یکی از روش‌های غیرجراحی نوین برای تسکین علائم آرتروز زانو، استفاده از تزریق ژل هیالورونیک اسید است. این ماده به ‌طور طبیعی در مایع مفصلی وجود دارد و خاصیت لغزندگی و جذب ضربه دارد. در بیماران مبتلا به آرتروز، غلظت و کیفیت این ماده کاهش می‌یابد. تزریق ژل می‌تواند:
• باعث کاهش درد و خشکی مفصل شود.
• عملکرد مفصل را بهبود بخشد.
• از اصطکاک استخوان‌ها جلوگیری کند.
• نیاز به داروهای مسکن یا ضدالتهاب را کاهش دهد.

تزریق ژل معمولاً در مطب پزشک و بدون نیاز به بی‌هوشی انجام می‌شود و اثر آن ممکن است چند ماه باقی بماند. البته میزان پاسخ‌دهی به این درمان در بیماران مختلف متفاوت است و ممکن است در افراد با آرتروز شدید، اثرگذاری آن محدود باشد. این روش بیشتر برای افراد با آرتروز خفیف تا متوسط توصیه می‌شود.

علل ابتلا به آرتروز زانو

در حقیقت این بیماری منجر به اتمام فعالیت یک مفصل یا غضروف می شود . از جمله عواملی که به مسیر سلامت فرد را به سوی آرتروز زانو منحرف می کند می توان به :

• روماتیسم
• رژیم غذایی نامناسب
• شکستگی استخوان
• پوکی استخوان
• سبک زندگی نامناسب
• سقوط از ارتفاع
• شرایط محیطی ناسازگار
• مصرف دارو های قوی و نامناسب
• پیروی از برنامه ورزشی نادرست
• و …

درمان آرتروز از واقعیت تا شایعه

در بحث آرتروز یا درد مفاصل خصوصاً درد زانو ،به به دلیل گستردگی این درد در سنین بالا ، درمان ها ، راه کارها ، داروهای مختلف و روش های زیادی وجود دارد و یک درد شایع در بین بیماران می باشد و در کنار جنبه درمانی بیماری هم ممکن است بعضی روش ها صرفاً اقتصادی و برای کسب درآمد باشد .

ببینید : درمان آرتروز از واقعیت تا شایعه

آگهی مختلفی را می بینیم درمان قطعی فلان و …

هیچگاه وقتی که غضروف مفصل زانو تخریب می شود این غضروف برگشت پذیر نیست . ما فقط می توانیم به صورت پروفیلاکسی کاری کنیم که بیمار دیرتر در پروسه سنی دچار آرتروز شود ، اما وقتی که آرتروز ایجاد شد این مشکل قابل رفع نمی باشد و بدن غضروف مفصل زانو را اگر هم نگوییم اصلاً ، به سختی ترمیم می کند . درمان دارویی ، درمان گیاهی و درمان های متناوبی مثل اوزون و چیزهای دیگری که توصیه می شود ، عملا یا درمانی نمی باشند و فقط جنبه تسکین درد را دارد که ممکن است با یک درد بیشتر یا آسیب بیشتر باز گردد و یا اگر جنبه کاهش درد را نداشته باشد حالت پلاسیبو (دارونما) و حالت تلقینی داشته باشد که این دارو ممکن است که باعث بهبود غضروف مفصل زانو و بهبود آرتروز شود .
در کل هنگامی که آرتروز ایجاد می‌شود بیشتر سعی ما در جلوگیری از پیشرفت آن می باشد . یعنی در کلمه DJD یا degenerative joint disease کلمه پیشرونده جزء اصلی آرتروز در اسم آرتروز هم بیان می شود و ما باید جلوی آن پیشروندگیش را بگیریم که غضروف مفصل اگر قرار بر تخریب بیشتر است در زمان های طولانی تر باشد .
همیشه یک نیم نگاه هم به مسکن ها و درمان های ضد التهابی داریم که فشار و درد و مشکلات متعاقب آن را از بیمار کم کنیم .

متخصص مربوط به بیماری ، ارتوپد است و قطعاً کسی می باشد که در زمینه ی مفاصل کار می کند و در کنار دردهایی که ممکن است ریشه سیستمیک داشته باشد ، بیماری های مختلفی مانند گوت ، نقرس ، مشکلات کمبود مواد معدنی یا چیزهای دیگری باشد که ما به همکاران دیگری ارجاع می‌دهیم و یا در حیطه وظایف آنها باشد . معمولاً آرتروز یا تخریب مفاصل در حیطه رشته ارتوپدی قرار می‌گیرد و از صفر تا صد درمان ، جلوگیری از پیشرفت آن و حتی درجات بالاتر اقدامات جراحی یا اقداماتی مانند تزریق اینویزیوتر حساب می شود باید توسط جراح و ارتوپد متبحر انجام شود.
مسائلی مانند مشکلات روماتیسمی مشکلات دیگری است که ما به همکاران رشته های دیگر ارجاع می دهیم که احاطه و اکسپرتیشن بیشتری نسبت به آن مشکلات دارند.

پس تبلیغاتی که خارج از سیستم پزشکی در خصوص داروها و راهکارهای زانو انجام می شود به دلیل ماهیت بیماری پیشرونده مفصل زانو و آن بیماری مفصلی که قابل ترمیم نیست ، اگر اغواکننده ، اغفال کننده و بیش از حدی است که معجزه آسا نامیده می شود کاملاً کذب بوده و صرفا جهت کلاهبرداری و مقاصد اقتصادی در این زمینه خواهد بود .

درمان آرتروز زانو

درمان آرتروز زانو بسته به شدت بیماری، سن بیمار، سبک زندگی و وضعیت سلامت عمومی متفاوت است. درمان‌ها معمولاً شامل ترکیبی از روش‌های زیر هستند:
1. درمان‌های دارویی:
o داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
o داروهای ضد درد
o تزریق کورتون برای کاهش التهاب شدید.
2. فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی:
تمرینات تقویتی برای عضلات اطراف زانو، تمرینات کششی، استفاده از دستگاه‌های تحریک الکتریکی و تکنیک‌های فیزیوتراپی می‌توانند در کاهش درد و بهبود عملکرد نقش داشته باشند.
3. کاهش وزن:
کاهش حتی چند کیلوگرم وزن می‌تواند فشار زیادی را از روی زانوها بردارد.
4. ابزار کمکی:
مانند زانوبندهای طبی، کفش مناسب، عصا یا واکر برای کاهش فشار بر مفصل.
5. درمان‌های مکمل:
مانند طب سوزنی، ماساژ درمانی و استفاده از مکمل‌هایی نظیر گلوکوزامین و کندرویتین.
6. درمان‌های جراحی:
در موارد پیشرفته که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نیستند، تعویض مفصل زانو ممکن است پیشنهاد شود.

تغذیه مناسب برای آرتروز زانو

تغذیه نقش مهمی در کنترل التهاب و حفظ سلامت مفاصل دارد. برخی مواد غذایی می‌توانند باعث کاهش التهاب شوند و سلامت غضروف‌ها را تقویت کنند. توصیه‌های تغذیه‌ای برای بیماران مبتلا به آرتروز زانو عبارت‌اند از:
• مصرف اسیدهای چرب امگا ۳: ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و تن ماهی منابع خوبی هستند. امگا ۳ خاصیت ضدالتهابی دارد.
• سبزیجات و میوه‌های تازه: حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد ضدالتهابی مانند ویتامین C و فلاونوئیدها هستند.
• مصرف کلسیم و ویتامین D: برای حفظ سلامت استخوان‌ها ضروری هستند. لبنیات کم‌چرب، بادام، تخم‌مرغ و نور آفتاب منابع خوبی هستند.
• پرهیز از غذاهای فرآوری‌شده، قندهای ساده و چربی‌های ترانس: این مواد می‌توانند التهاب را تشدید کنند.
• نوشیدن آب کافی: کم‌آبی بدن باعث خشکی مفاصل می‌شود.
• استفاده از ادویه‌هایی مانند زردچوبه و زنجبیل: این ادویه‌ها خاصیت ضدالتهابی دارند.

منابع:
1. Hunter DJ, Felson DT. “Osteoarthritis.” BMJ. 2006 Mar 18;332(7542):639-42.
2. Hochberg MC et al. “American College of Rheumatology 2019 recommendations for the management of osteoarthritis of the hand, hip, and knee.”
3. Zhang W et al. “OARSI recommendations for the management of hip and knee osteoarthritis, Part II.” Osteoarthritis Cartilage. 2010.
4. Arthritis Foundation. “Knee Osteoarthritis Treatment Guidelines.”
5. Mayo Clinic. “Knee osteoarthritis – Diagnosis and treatment.”
6. WebMD. “What Is Hyaluronic Acid Joint Injection”
7. Harvard Health Publishing. “Foods that fight inflammation.”
8. National Institute on Aging. “Osteoarthritis Basics.”
9. Cleveland Clinic. “Knee Osteoarthritis: Symptoms, Causes, Diagnosis & Treatments.”